Dośvied Maskvy. Što abvieščanaja renavacyja moža prynieści haradam Biełarusi
Biełaruskija ŭłady abviaścili pra namier uvieści prahramu renavacyi pa prykładzie Rasii. Zajaŭlajecca, što «chruščoŭki» vyčarpali svoj termin ekspłuatacyi, a renavacyja pavinna vyrašyć žyllovyja prablemy. Razabralisia, jak prachodziła renavacyja ŭ Rasii i jakija plusy i minusy heta moža mieć dla Biełarusi.
«Chruščoŭki»: žytło na 25 hadoŭ ci bieśśmiarotnaja panelka?
Pieršaje pakaleńnie typavych panelnych damoŭ, jakija masava ŭzvodzilisia ŭ 1955—1963 hadach, viadomaje pad nazvaj «chruščoŭki», utvoranaj ad proźvišča tahačasnaha kiraŭnika savieckaj dziaržavy Mikity Chruščova. Pačatak hetaha pieryjadu adznačyŭsia znakamitaj pastanovaj «Ab likvidacyi praźmiernaściaŭ u prajektavańni i budaŭnictvie», jaki pachavaŭ savieckuju nieakłasiku. Na źmienu «stalinkam» pryjšli tańniejšyja i bolš chutkija va ŭźviadzieńni prajekty industryjalnaha budaŭnictva. Heta była askietyčnaja funkcyjanalisckaja architektura, z maleńkimi kvaterami i niazručnymi płaniroŭkami, ale mienavita «chruščoŭki» dazvolili vyrašyć najvastrejšuju prablemu z žytłom u SSSR, jaki pieražyvaŭ chutkuju ŭrbanizacyju.
Pamiery pakojaŭ byli nastupnymi: 6 m2 — kuchnia, pakoi pa 16 m2 i 11 m2. Dahetul u takich kvaterach možna sustreć adrazu try pakaleńni: babula, dziadula, dačka, syn i ŭnuk. Nazvać takija ŭmovy kamfortnymi ciažka. Ale ŭ paraŭnańni z draŭlanymi barakami i kamunałkami, adkul ludzi pierasialalisia, heta było na ŭzrovień vyšejšaje žytło.
Internet zavaleny zhadkami pra toje, što termin ekspłuatacyi «chruščovak» byŭ raźličany na 40—50 hadoŭ, a ŭ niekatorych sieryj nie pieravyšaŭ 25 hadoŭ, to-bok usie jany byccam by ŭžo adpracavali svajo.
U ciapierašnich biełaruskich normach usie prajekty masavaha budaŭnictva majuć termin ekspłuatacyi 50 hadoŭ, a heta značyć, što siońnia i bolšaść bolš jakasnych i kamfortnych «brežnievak» kanca 1960-ch — 1970-ch hh. pierasiahnuli hety rubiež. I tolki manumientalnym i ŭnikalnym zbudavańnia, jak Nacyjanalnaja biblijateka, admierany termin 100 hadoŭ.
Treba razumieć, što prajektny termin ekspłuatacyi — heta ŭmoŭny čas, u jakim budynak musić absłuhoŭvacca bieź nieabchodnaści kapitalnaha ramontu. Toje, što budynak patrabuje kapitalnaha ramontu, zusim nie značyć, što jon razvalvajecca i musić być źniesieny.
Paśla praviadzieńnia kapitalnaha ramontu termin ekspłuatacyi praciahvajecca, i taki cykł moža paŭtaracca tak doŭha, pakul nie źjavicca pryčyna nazvać dom avaryjnym ci nieprydatnym dla pražyvańnia.
Navat zakinutyja panelki ŭ zabrudžanaj radyjacyjaj Prypiaci, jakija ŭžo 40 hadoŭ nie ekspłuatujucca, pakul nie majuć vizualnych prykmiet razbureńnia.
U «chruščoŭki» zakładzieny kałasalny zapas tryvałaści, jaki musiŭ kampiensavać toje, što budaŭnictva viałosia ŭ ścisnutyja terminy, z materyjałaŭ nienaležnaj jakaści, nie kvalifikavanymi rabočymi. Ich słaboje miesca — sami paneli i styki pamiž imi. Staryja paneli taho času zanadta dobra prapuskajuć ciapło, tamu ŭ takich damach uletku śpiakotna, a ŭzimku chałodna. Styki pamiž panelami jašče horš pradzimalisia i praciakali. Uvohule ŭsie žyłyja damy, pabudavanyja da siaredziny 1990-ch hadoŭ, nie adpaviadajuć sučasnym ciepłatechničnym normam. U pryncypie heta prablema ŭ Biełarusi vyrašajecca masavym uciapleńniem fasadaŭ u čas płanavych kapitalnych ramontaŭ.
A voś dla inšaj prablemy vyrašeńnia niama: kolkaść, pamiery pamiaškańniaŭ i płaniroŭka žylla nie adpaviadajuć sučasnym patrebam ludziej. Zrabić z maleńkaj adnuški prastornuju studyju niemahčyma, u damach, dzie praviedzieny haz, normy nie dazvalajuć złučać kuchni z žyłymi pamiaškańniami. Zastajecca taŭčysia na 6-mietrovaj kuchni.
Rekanstrujavać takija damy taksama prablematyčna. U Biełarusi jość niekalki prykładaŭ nadbudovy mansardavych pavierchaŭ nad chruščoŭkami, ale heta maksimum, jaki možna vycisnuć ź ich. Pytańnie navat nie ŭ tym, što jany nie raźličany pad takuju nahruzku — da chruščoŭki banalna ciažka prybudavać lift, a chadzić pieššu vyšej za 6 pavierch mała chto pahodzicca.
Jość i jašče adno abmiežavańnie. Chruščoŭki budavalisia davoli ščylna z ulikam insalacyi. Jak tolki ŭ adnaho doma źjaŭlajucca dadatkovyja pavierchi, to ŭ kvaterach susiednich damoŭ sonca stanovicca mienš, čym dapuskajuć normy, i taki prajekt nie moža być pryniaty da realizacyi.
Tamu pytańnie z «chruščoŭkami» mahčyma vyrašać tolki kompleksna. Kali takoje pytańnie ŭvohule staić.
Maskoŭskaja renavacyja
Ideja znosu «chruščovak» u Maskvie ŭźnikła jašče ŭ 1990-ja. 10-miljonny miehapolis vyčarpaŭ usie mahčymaści dla žyłoha budaŭnictva i ŭščylnieńnia, a nasielnictva horada niaŭchilna praciahvała raści. Naturalna, što pozirk zabudoŭščykaŭ byŭ źviernuty na šyrokija rajony, zabudavanyja razredžanaj nievysokaj zabudovaj.
Tut intaresy biznesu i horada syšlisia: adny atrymlivali mahčymaść zarabić na zvyškaštoŭnaj staličnaj ziamli, a haradskija ŭłady — źniać pytańnie rekanstrukcyi staroha žylla, asabliva nie ŭkładajučysia ŭ heta.
Z 1999 hoda pryvatnymi zabudoŭščykami było źniesiena bolš za 1700 piacipaviarchovych damoŭ, na miescy jakich źjavilisia šmatpaviarchovaja zabudova. Ale źmieny ŭ zakanadaŭstvie i finansavy kryzis 2008 hoda nie dali całkam realizavać hetuju prahramu. Prahramu zaviaršali za haradskija srodki.
U 2017 hodzie pry Sabianinie viarnulisia da idei zapuścić prahramu pa renavacyi, ale spatrebiłasia ŭnosić źmieny ŭ zakanadaŭstva krainy, kab jana prachodziła biazbolna dla zabudoŭščykaŭ. «Renavacyja» navat stała słovam hoda ŭ Rasii — jaje naturalna abmiarkoŭvali ŭsie, adny maryli pra novaje žyllo, inšyja aścierahali trapić pad prahramu i być padmanutymi.
Usiaho ŭ miežach novaj prahramy renavacyi za 15 hadoŭ u try etapy płanavałasia źnieści bolš za 5 000 damoŭ, hałoŭnym čynam «chruščoŭki», pabudavanyja z 1957 pa 1968 hod, a na ich miescy pabudavać novyja. Prahrama ŭklučała raźvićcio infrastruktury rajonaŭ, stvareńnie novych škoł, dziciačych sadkoŭ, paliklinik, zabaŭlalnych centraŭ, raźvićcio transpartnaj sietki, abiacałasia azielanieńnie, stvareńnie novych parkaŭ, vieładarožak, dziciačych i spartyŭnych placovak.
Jak žychary vybirali svoj los
Płany ŭładaŭ i pieršapačatkovaja redakcyja novaha zakona, jakaja nadzialała staličnyja ŭłady šyrokimi paŭnamoctvami, vyklikali burny pratest u častki maskvičoŭ, jakija paličyli, što renavacyja parušaje ich prava na pryvatnuju ŭłasnaść. Na sustrečach z čynoŭnikami maskvičy zajaŭlali, što nie chočuć pierasialacca z cahlanych piacipaviarchovak i ŭ inšyja rajony, žadajuć atrymać raŭnacennyja kvatery i bajacca, što ich kvartały zabudujuć hmachami. Suprać renavacyi navat adbyŭsia mitynh, u jakim uziali ŭdzieł da 30 tysiač čałaviek.
Paśla zakonaprajekt byŭ całkam pierapisany, u im udakładnili, što havorka idzie tolki pra damy kanca 1950-ch — 1960-ch hadoŭ. Žycharam z kančatkovaha śpisu, u jaki ŭvajšli 4546 damoŭ pa svaim drennym stanie, prapanavali prahałasavać «za» ci «suprać» udziełu ŭ renavacyi.
Dla ŭdziełu doma ŭ prahramie treba było, kab ⅔ ułaśnikaŭ vykazalisia «za». Niahledziačy na pratesty, za ŭklučeńnie svajho doma ŭ prajekt renavacyi vykazalisia žychary 4079 damoŭ, abo 90% ad ahulnaj kolkaści.
U 21 domie za znos prahałasavali 100% ułaśnikaŭ. U pałovie damoŭ za ŭdzieł u renavacyi prahałasavała bolš za 90% ułaśnikaŭ, jašče ŭ čverci — ad 80% da 90%. Choć byli i 184 damy, dzie vyniki hałasavańnia byli nie takimi adnadušnymi — tam «za» vykazałasia tolki pałova žycharoŭ. U 276 damach ułaśniki bolšaściu hałasoŭ admovilisia ad znosu. Varta adznačyć, što najbolš niehatyŭna da renavacyi pastavilisia žychary cahlanych damoŭ: z 452 damoŭ, jakija ŭrešcie admovilisia ad znosu, takimi byli 377.
Žychary jašče amal 300 damoŭ, jakija nie patrapili ŭ śpis dla hałasavańnia, praviali ahulnyja zbory ŭłaśnikaŭ i padali zajavy na ŭklučeńnie ŭ prahramu. U kančatkovym vyniku na siońnia ŭ prahramu ŭvachodziać ci ŭvachodzili 5176 damoŭ, dzie pražyvaje kala miljona čałaviek.
Što pabudavali
Kali prahramu tolki prymali, to čynoŭniki kazali, što novyja damy buduć 14-17-paviarchovymi, ale na papiery hety abiacańni nijak adlustravany nie byli. U vyniku na miesca savieckich paviarchovikaŭ vyrastali najčaściej damy ad 16 da 18 pavierchaŭ, a ŭ tych, što tolki budujucca, uvohule ad 23 da 25 pavierchaŭ — sapraŭdnyja «čałaviejniki». Samy vysoki dom, pabudavany pa prahramie renavacyi, — žyły kompleks kala Maskva-Sici, maje 48 pavierchaŭ.
Žyły fond pry hetym vyras amal udvaja, naprykład, u adnym z kvartała Uschodniaha Izmajłava na miescy damoŭ, dzie było 2640 kvater, vyras rajon na 4474 kvatery.
Nievialikaja častka damoŭ, jakija padlahali znosu, raźmieščana ŭ centry Maskvie — usiaho 110, astatnija 5 tysiač — na ŭskrainach horada, hałoŭnym čynam na ŭschodzie stalicy: heta rajony Kuźminki, Lublino, Piarova, Izmajłava, i ŭ Novaj Maskvie.
Raŭnaznačny abmien
Žychary damoŭ, jakija ŭdzielničajuć u prahramie, atrymlivali kvatery ŭ novych damach u tym ža rajonie, dzie jany žyli da hetaha. Heta skaračała pieryjad adaptacyi da novaha miescy, bo ŭsio vakoł było ŭžo znajomaje. Ale taksama spačatku tolki ŭłaśnikam, a paśla i ŭsim była dadziena mahčymaść atrymać kvateru ŭ inšym rajonie.
Udzielnikam renavacyi byŭ zabiaśpiečany raŭnaznačny abmien staroj kvatery na novuju, ale nie pa jaje košcie, a pa mietražy. Pa zakonie novaja kvatera musiła mieć stolki ž pakojaŭ, jak i staraja, i takuju ž, prynamsi nie mienšuju žyłuju płošču. Pry hetym ahulny mietraž kvatery akazvajecca zvyčajna bolšym, bo kuchni i sanvuzły, jakija ŭvachodziać u niežyłuju płošču, pa sučasnych normach nie mohuć być takimi maleńkimi, jak byli ŭ «chruščoŭkach».
Taksama pierasialency mahli dakupić dadatkovuju płošču sa źnižkaj 10% (ale ahulnaja płošča novaj kvatery nie pavinna była pieravyšać 100 m2), a taksama jašče adnu kvateru z toj ža źnižkaj. Ale prapanova na prodaž była abmiežavanaja, i ludzi nie zaŭsiody mahli znajści patrebny varyjant u domie, u jaki płanavali pierasialicca. Tym nie mienš mnohija skarystalisia hetaj mahčymaściu, bo dakupić pakoj zvyčajna pa kišeni siamji, ale ŭ zvyčajnych umovach takoje ciažka realizavać, inšaja sprava — u čas pierasialeńnia.
U vyniku akazałasia, što ŭsie baki renavacyi — haradskija ŭłady, zabudoŭščyki i žychary, — u pryncypie zadavolenyja tym, što atrymali ad hetaj prahramy. U 2020 hodzie pryniali tak zvany zakon ab usierasijskaj renavacyi, jaki raspaŭsiudžvaje maskoŭski dośvied na inšyja terytoryi. Ciapier pra renavacyju zahavaryli i ŭ Biełarusi.
Biełaruskaja hleba
Ale ci možna hładka pieranieści maskoŭskuju praktyku na biełaruskuju hlebu? Tut treba viarnucca da pytańnia, čamu ŭ Maskvie dajšli da hetaha. Reč u tym, što košt mietra ŭ stalicy Rasii taki, što znos cełych rajonaŭ nie źjaŭlajecca prablemaj dla zabudoŭščykaŭ.
U Biełarusi ŭ vialikich haradach zabudoŭščyki ź nievialikim žadańniem biarucca za znos siadzibnaj zabudovy navat u samym centry, ličačy heta niedastatkova prybytkovaj dla siabie spravaj.
Heta bačna pa vialikich pajasach pryvatnaj zabudovy, jakija prymykajuć u abłaśnikach adrazu da histaryčnaha jadra horada. Uvohule dla ŭsich haradoŭ, akramia, mabyć, Minska i navabudaŭ typu Navapałocka, charakternaja šmatkovaja zabudova.
Stalica adroźnivajecca celnaściu, ale i tut jašče šmat prastoraŭ, jakija možna zabudavać. Staličnyja zabudoŭščyki nie hrebujuć znosam siadzibnaj zabudovy, a taksama asvojvajuć uskrainy, pramysłovyja rajony ci, jak «Minsk-Śviet», terytoryju byłoha aeraporta. Niejkaj asablivaj vyhady ad taho, kab źnieści rajon piacipaviarchovikaŭ, jany nie atrymajuć, kali jašče stolki volnaha miesca.
Vyhladaje, što adzinaj zacikaŭlenaj asobaj u renavacyi na hetym etapie źjaŭlajecca dziaržava, jakaja choča pierakłaści na zabudoŭščykaŭ abaviazak zabiaśpiečvać biełarusaŭ prystojnymi ŭmovami pražyvańnia.
Viedajučy śpiecyfiku biełaruskaj dziaržaŭnaj sistemy, renavacyja moža stać takoj ža pavinnaściu i abuzaj, jak i nieprybytkovyja kałhasy, jakija viešajuć na prybytkovyja pradpryjemstvy.
Što mohuć atrymać z renavacyi biełarusy?
Pośpiech maskoŭskaj renavacyi, viadoma, natchniaje, ale varta aściarožna stavicca da žadańnia biełaruskich uładaŭ realizavać jaje ŭ Biełarusi. Renavacyja ŭ Maskvie pačałasia ŭ dosyć libieralnyja časy, inicyjatyva haradskich uładaŭ sustreła supraciŭ, ale jany adekvatna adreahavali. Pakul z taho času hety dośvied nidzie maštabna nie byŭ paŭtorany.
U biełaruskich realijach, kali nasielnictva krainy pazbaŭlena mahčymaści svabodna vykazvacca suprać, pratestavać, niezaležnyja miedyja vykinuty z krainy, a sudy prosta jurydyčna afarmlajuć žadańnie ŭładaŭ kahości pakarać, usio moža vylicca ŭ błahuju karykaturu. U krainie falsifikujuć usio — vyniki vybaraŭ, pierapisaŭ, hałasavałak na dziaržaŭnych sajtach, dyk chto harantuje, što nie sfalsifikujuć vyniki hałasavańnia za znos niejkaha doma?
Dyj sami zabudoŭščyki hladziać na maskoŭskich zabudoŭščykaŭ i biaruć ad ich usio najhoršaje: adsutnaść choć niejkaj vonkavaj pryvabnaści vyšynnych «čałaviejnikaŭ», biaskoncyja pali parkovak, mizernaje azielanieńnie i kaśmičny ceńnik. Ciapier im prapanujuć dać kart-błanš na znos starych, utulnych i zialonych rajonaŭ.
Jašče adna prablema ŭ pryvatnaści Minska — adsutnaść narmalnaha raźvićcia transpartu. Pakul stancyja mietro «Kamiennaja Horka» zachłynajecca ad ludziej, haradskija ŭłady budujuć mietro ŭ staryja savieckija rajony, dzie niama takoj vostraj prablemy. Alternatyŭnyja vidy haradskoha transpartu, elektryčki i chutkasnyja tramvai, kačujuć z hienpłana ŭ hienpłan, nie znachodziačy vodhuku ŭ dumkach čynoŭnikaŭ. Najbujniejšy masiŭ «chruščovak» u Minsku — heta Rakaŭskaja šaša i Charkaŭskaja, na toj ža halinie mietro, što i Kamiennaja Horka. Zabudavać hetyja rajony 20-paviarchovikami pry ciapierašnim padychodzie da haradskoha transpartu — idealny sposab adkryć partał u piekła.
Renavacyja jak histaryčny šaniec
Darečy, u renavacyi mahli b być i cikavyja pazityŭnyja vyniki ŭ adradžeńni vyhladu našych histaryčnych centraŭ. Za savieckim časam histaryčnyja centry znosilisia, a na miescy 2-5-paviarchovaj zabudovy ŭzvodzilisia manstruoznyja damy, jakija źniaviečyli ich vyhlad.
Pad markaj renavacyi ŭ Minsku možna było b źnieści damy, jakija adrezali Rakaŭskaje pradmieście ad astatniaha staroha horada, a ŭ Połacku — dom «z vuškami», jaki pasadžany prosta na miesca ŭzarvanaha jezuickaha kaścioła Śviatoha Stefana, navat bolš vieličnaha za Safiju pomnika baroka, jaki vyznačaŭ abličča horada.
Ale pra takoje nichto navat nie zadumajecca, naadvarot, renavacyja pramaja pahroza tym kaštoŭnaściam, jakija majem. Choć maskoŭskaja renavacyja praduhledžvała znos tolki «chruščovak», na praktycy ŭ pieršapačatkovy śpis pad znos trapili ŭzory stalinskaj zabudovy 1940-1950-ch, kanstruktyvizmu 1920-ch i navat darevalucyjnyja budynki. Heta vyklikała abureńnie ŭ žycharoŭ Maskvy i abaroncaŭ kulturnaj spadčyny. U vyniku haradskija ŭłady pajšli na sastupki, uniosšy 218 kaštoŭnych budynkaŭ u śpis na adsialeńnie i rekanstrukcyju, ale biez znosu.
U Minsku pa-za praśpiektam daloka nie ŭsie «stalinki» ŭniesieny ŭ Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściej. Zabudoŭščyki, naprykład, aktyŭna znosiać lampavyja Viełazavodski i Traktarazavodski pasiołki, padbirajučysia da anałahičnych rajonaŭ, jakija musili b być pad achovaj, ale nie achoŭvajucca dziaržavaj. U Mahilovie ŭvohule nivodny paślavajenny budynak nie pryznany kaštoŭnym.
Vy čakajecie, što ŭ čas biełaruskaj renavacyi buduć znosić skrynki-«chruščoŭki», a pa fakcie moža akazacca, što pad 20-paviarchoviki buduć znosić cełyja vulicy «stalinak». I skazać suprać hetamu budzie niama kamu — hramadskija arhanizacyi likvidavanyja, a aktyvisty vielmi lohka adjazdžajuć na sutki pry luboj prajavie niezadavolenaści.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
darečy Minsk pa ščylnaści (čałaviek/km kv. ) pieraŭzychodzić bolšaść haradoŭ jeŭropy i nabližajecca da aziackich miehapolisaŭ.
• NIASNOSNYJA DAMY •
🏬 Vyhlad Maskvy, kali zirnuć choć by na zdymki, psujuć nia «lampavyja» ciopłyja chruščoŭki, a adnatypnyja brudna-bežavyja brežnieŭki. Pryčym, ich tyrkali jak na ŭskrajkach, tak i ŭ samym centry horadu siarod damoŭ sivoje daŭniny. Avochci, dbajna tyrkali, što peŭnyja centralnyja vułki nahadvajuć pravincyjnyja savieckija rajcentry 1980-ch. Navat byvaje ažno horaj, bo ź ciaham času bežavy koler usmaktaŭ brud, i padajecca, byccam ci to na navakolle, ci na vočy nakinuli zapyleny prazrysty calafan.
🏢 U Minsku, jak viadoma, brežnieŭki čaściej bialutkija j vytančana-šeryja, i za ichnimi fasadami j siarodkami lepiej dahladajuć. Kab ža pryhoža było!
.