Чаму тры гады вайны не абрынулі эканомікі Расіі і Беларусі? І што будзе, калі заключаць перамір'е?
Ад самага пачатку поўнамаштабнай вайны аналітыкі меркавалі, што ваенныя дзеянні і санкцыі абрынуць эканомікі Беларусі і Расіі, але прагнозы не спраўдзіліся. «Наша Ніва» спытала ў эканаміста Зміцера Крука, чаму так адбылося і чаго чакаць у эканоміцы ў выпадку завяршэння вайны.
Чатыры прычыны, чаму расійская эканоміка не абрынулася
Эксперт BEROC Зміцер Крук называе чатыры асноўныя прычыны, чаму эканоміка Расіі, а разам з ёй і Беларусі, не абрынуліся ў выніку вайны і шматлікіх санкцый.
Эканаміст лічыць, што маштаб, хуткасць і глыбіня тых санкцый, якія ўводзіліся ў дачыненні да Расіі, былі меншымі за тыя, што чакаліся ў самым пачатку вайны.
«Панавалі чаканні, што Расія амаль імгненна будзе адключаная ад глабальнай эканомікі, што яна страціць магчымасць экспартаваць значную частку ўсіх сваіх сыравінных прадуктаў. Лічылася, што ў Расіі амаль не атрымаецца пераарыентаваць тыя патокі, якія ішлі ў краіны Захаду.
Калі ў 2022 годзе казалі пра так званыя драконаўскія санкцыі, разумелася адключэнне амаль усіх без выключэння расійскіх банкаў ад SWIFT», — згадвае Крук.
На думку эканаміста, каб гэта сапраўды ў адзін момант адбылося, то як мінімум на нейкі перыяд Расія страціла б магчымасць праводзіць разлікі, што ў суме прывяло б да значна большага шоку ў расійскай эканоміцы, чым гэта адбылося на справе.
«Гэта вельмі важна, бо калі б першапачатковы шок быў моцным, глыбокім і трывалым, то далей гэтыя наступствы, як метастазы, пачалі б распаўсюджвацца па ўсёй эканоміцы, і супрацьстаяць гэтаму было б вельмі і вельмі складана. Аднак інтэнсіўнасць і хуткасць уведзеных санкцый не стварылі такога маштабнага ўсебаковага ўдару па эканоміцы Расіі, як першапачаткова чакалася», — адзначыў эксперт.
Такая фора з боку Захаду дала магчымасць расійскім эканамічным уладам стабілізаваць сітуацыю.
Другой прычынай Зміцер Крук называе аб'ёмы экспартнай выручкі Расіі, якія падчас вайны не толькі не скараціліся, а, наадварот, выраслі.
«Чакалася, што экспартная выручка зменшыцца, а яна праз нейкі час толькі павялічылася. Тое, што падчас вайны цэны на нафту і газ уздымуцца, было чаканым, але нечаканым аказалася тое, што Расія зможа здымаць з гэтага вяршкі.
У выніку 2022 год стаў найлепшым для Расіі па паказчыку дадатнага сальда плацёжнага балансу. То-бок праблемы, якія яны атрымалі, былі не параўнальнымі з тымі кароткатэрміновымі выгодамі, якія яны атрымалі праз рэзкае павелічэнне цэн», — тлумачыць эканаміст.
Трэцім пунктам эксперт называе той факт, што расійскія вытворцы ўдала скарысталіся сыходам з рынку замежных кампаній.
«Праз гэта мясцовыя вытворцы сталі нарошчваць выпуск у тых галінах, дзе раней панаваў імпарт», — кажа Крук.
Чацвёрты пункт — той факт, што вайна нясе не толькі выдаткі, але і генеруе эканамічную актыўнасць, як бы цынічна гэта ні гучала. Уплыў гэтага фактару назіраецца менавіта цяпер.
«Ваенная вытворчасць і бюджэтныя сродкі, якія там выкарыстоўваюцца, ствараюць дадатковы попыт у эканоміцы.
У Расіі вайна стала механізмам, які адкрыў шлюз да назапашаных раней зберажэнняў. З гэтага бюджэту фінансуюцца як ваенныя расходы, так і самазабойцы, якія добраахвотна едуць на вайну.
Усе гэтыя дадатковыя выдаткі — гэта фактычна ўкід грошай з боку расійскага ўраду за кошт таго, што было назапашана ў папярэднія гады».
Гэты фактар, на думку эксперта, і прывёў эканоміку да хуткага аднаўленчага росту ў 2023-2024 гадах.
Што выратавала эканоміку Беларусі?
Пазбегнуць Беларусі фінансавага крызісу ў гэтыя гады дапамагло тое, што яе фактычна выцягнула Расія, якая змагла сабе гэта дазволіць дзякуючы вышэй пералічаным прычынам.
«Расія свядома пайшла на тое, каб не проста кампенсаваць, а нават перавысіць тыя страты, якія Беларусь панесла ад санкцый.
Да 2022 года існаваў стэрэатып, што беларускі калій амаль немагчыма экспартаваць не праз балтыйскія парты. Гадамі лічылася, што дастаўка праз порт у Санкт-Пецярбургу будзе немэтазгоднай праз высокія выдаткі на лагістыку.
Чакалася, што на само перанакіраванне грузаў праз расійскія парты сыйдзе 1,5-2 гады, але на справе зрабіць гэта атрымалася даволі хутка.
У выпадку з каліем ужо на пачатку 2023 года аб'ёмы паставак пачалі аднаўляцца», — адзначае эксперт.
Яшчэ больш нечаканым Крук называе сітуацыю, якая склалася на рынку нафтапрадуктаў. Па яго словах, у беларускай экспертнай супольнасці заўсёды была ўпэўненасць, што экспартаваць нафтапрадукты праз Расію ці ў Расію — гэта нешта за межамі здаровага сэнсу.
«Ранейшая мадэль прадугледжвала, што мы бярэм танную расійскую нафту, а пасля экспартуем яе на Захад па рынкавым кошце. Але аказалася, што ва ўмовах вайны можна прадаваць гэтыя нафтапрадукты назад у Расію, што да 2022 года ўявіць сабе было немагчыма».
Шкода ад санкцый усё ж была
Тым не менш пэўныя галіны беларускай эканомікі ўсё ж пацярпелі ад санкцый і іншых абмежаванняў з боку Захаду. Найбольш — транспарт і лагістыка.
«Напрыканцы 2024 года сектар крыху аднавіўся, але калі мы параўноўваем з даваенным узроўнем, то гэта мінус 15%, а калі браць дакавідныя паказчыкі, то мы маем скарачэнне амаль на 20%», — кажа Крук.
Апроч транспартнага сектара, праз вайну ў 2022-2023 гадах адбыўся моцны спад у будаўніцтве і ІТ.
Астатнія галіны эканомікі, калі і праселі ў пачатку вайны, то не так прыкметна і ўжо на пачатку 2023 года пайшлі ў рост», — кажа эканаміст.
Каму вайна пайшла на карысць?
А вось прамысловасць, наадварот, атрымала штуршок.
«Апрацоўчая прамысловасць у 2022 годзе на нейкі перыяд трошкі прасела, але пачынаючы з чацвёртага квартала 2022 года паказвала амаль бесперапынны рост дзякуючы попыту з Расіі — як ваеннаму, так і цывільнаму.
Калі ў Расіі была вялікая канкурэнцыя, то магчымасцей для росту было няшмат, але праз сыход замежных кампаній канкурэнцыя знізілася, што стварыла вельмі спрыяльныя ўмовы для беларускай прамысловасці», — тлумачыць эканаміст.
Таксама Крук вылучае рознічны гандаль, які пачаў расці, пачынаючы з другога квартала 2023 года, калі даволі хуткімі тэмпамі пачалі расці рэальныя даходы насельніцтва. Гэта прычына дагэтуль застаецца актуальнай.
Як імавернае завяршэнне вайны мусіць паўплываць на эканоміку?
Па базавых прагнозах на цяперашні год, якія рабіліся яшчэ да прыходу да ўлады Трампа, эксперты чакалі, што рост беларускай і расійскай эканомік будзе запавольвацца, а разам з тым будуць зніжацца тэмпы росту рэальных даходаў.
А што ў выпадку, калі вайна хутка завершыцца?
«Калі будзе зняцце санкцый, якое дазволіць Расіі павысіць выручку ад нафты і газу, то гэта, безумоўна, будзе плюсам. Але тут узнікае пытанне, наколькі моцна гэта можа адбыцца, бо многае залежыць ад таго, хто і як будзе гэтыя санкцыі здымаць.
Калі будзе адбывацца супрацьстаянне паміж ЕС і ЗША, то ўплыў Штатаў тут не такі вялікі. У пытаннях, датычных нафты і газу, пазіцыя Германіі будзе больш важнай, чым пазіцыя ЗША.
Праз гэта няма ўпэўненасці ў тым, што зняцце ці паслабленне санкцый адразу палепшыць сітуацыю з экспартам. Таксама няма ўпэўненасці, што ўсе адразу пачнуць вяртаць валютную выручку ў краіну», — кажа Крук.
Каб сітуацыя кардынальна змянілася, спатрэбіцца час.
«Таму той сцэнар, па якім у 2025 годзе будзе адбывацца запавольванне росту ў Расіі і Беларусі, застанецца актуальным нават пры ўмове завяршэння вайны і паслаблення санкцый.
Больш за тое, калі згортваюцца баявыя дзеянні, адбываецца скарачэнне выдаткаў. Перш за ўсё, на ўтрыманне соцень тысяч вайскоўцаў. Таму тая фінансавая падтрымка, якая рухала эканоміку ў папярэднія гады, будзе скарачацца.
Далёка не факт, што прыпыненне баявых дзеянняў прывядзе да хуткага паляпшэння эканамічнай сітуацыі ў Расіі.
Многае будзе залежаць ад таго, ці ўсе масава павераць у тое, што гэта менавіта спыненне вайны, а не яе прыпыненне, і, па-другое, наколькі хутка Расія будзе згортваць свае ваенныя выдаткі».
Каментары
Ну а пару дней назад путин признался,что санкции ОЧЕНЬ (его слово) вредят экономике россии …